Katı, Sıvı ve Gaz Yakacaklardan, Güneş Enerjisinden Yararlanma

Yazar: Esra Yıldız
Kurum: Pamukkale Üniversitesi Sınıf Öğr.
Yıl: 2002

Konunun özeti

Katı, sıvı ve gaz yakacaklardan yararlanma

Doğadaki yakacaklar katı, sıvı ve gaz olarak üç grupta toplanır.
Katı yakacaklar

Linyit, taş kömürü, antrasit ve maden kömürü katı yakacak olarak kullandığımız fosil yakıtlardandır. Kömür fosil yakıttır.
Fosil: milyonlarca yıl önce toprak altında kalarak günümüze kadar gelen canlı kalıntılardır.

Sıvı yakacaklar

Benzin, mazot, gaz yağı ve fuel-oil gibi yakacaklar sıvıdır. Sıvı yakacaklar yanınca kül bırakmaz.

Gaz yakacaklar

Doğal gaz, hava gazı ve sıvılaştırılmış petrol gazları önemli gaz yakacaklardandır.

Yakacakların kullanımında uyulacak kurallar

¨ Sıvı ve gaz yakacaklar aniden tutuşabildikleri için onlara ateşle yaklaşılmamalıdır
¨ Soba,baca ve kalorifer kazanının bakımı ve temizliği zamanında yapılmalıdır.
¨ Kirlilik ve zehirlenmeleri önlemek için ısıtma araçlarındaki boruların duman sızdırmamasına özen gösterilmelidir.
¨ Şofben bacasız olarak kullanılmamalıdır.
¨ Tüp değişimi yapıldıktan sonra bağlantılar sabun köpüğü ile kontrol edilmelidir.

Yakacakların ekonomik olarak kullanımında uyulacak kurallar

¨ Soba ve kalorifer kazanlarında yakacaklar üstten yakılmalıdır. Böylece tam yanma sağlanır ve ısı kaybı önlenir.
Egzoz borularından siyah duman ve zehirli gazların çıkması engellenmelidir. Gerekli olmadıkça yakacaklar yakılmamalıdır.

Güneş enerjisinden yaralanma

Fotosentez: Yeşil bitkilerin su ile karbondioksiti güneş ışığının etkisiyle birleştirerek besin yapma olayıdır.

Suyun doğal dolanımı: Su, güneşin etkisiyle buharlaşarak bulutları oluşturur. Bulutlar yağışları oluşturarak suyun tekrar yer yüzüne dönmesini sağlar. Yer yüzü ve yer altı suları bu şekilde oluşur. Buna suyun doğal dolanımı denir.

Yenilenebilir enerji

Güneş, su, rüzgar gibi tükenmeyen enerji kaynaklarına yenilenebilir enerji denir. Bunlar;
Güneş enerjisi, hidroelektrik enerji, jeotermal enerji, rüzgar enerjisi, biyokütle enerji ve katı atık enerjisidir.


D-) KATI, SIVI, GAZ YAKACAKLARDAN YARARLANMA

Isı kaynaklarından yararlanmak için, mutlaka yakıt kullanmamız gerekir. Ancak her yanan madde yakacak olarak kullanılmaz. Yakacak olarak kullandığımız madde gereksinim duyulan kadar enerji vermelidir. Bu nedenle kağıt yanabilir ancak yakacak olarak kullanılmaz.
Yakacak maddeler doğada katı, sıvı ve gaz durumunda bulunur. Bu maddeler yandığında çevreye ısı yayar. Bütün yakacaklarda yanabilen esas madde karbon’dur. Aynı miktarda her yakıt, aynı oranda ısı vermez. Isı miktarı yakıtın cinsine göre değişir.

Katı Yakacaklar

Linyit, taşkömürü, antrasit katı yakacak olarak kullandığımız fosil yakıtlardandır. Bunların hepsine birden maden kömürü denir. Fosil ise; milyonlarca yıl önce toprak altında kalarak günümüze kadar gelen canlı kalıntılarıdır.
Yer altından çıkarılan ve yakıt olarak kullanılan siyah renkli sert kömür taş kömürüdür. Yurdumuzda özellikle Zonguldak kömür havzasından çıkarılmaktadır. Taş kömürünün ısıtılarak damıtılmasından kok ve hava gazı elde edilir.
Kok kömürünün kalorisi yüksek,külü ve dumanı azdır. Bu nedenle diğer kömürlere göre daha iyidir. Kalorifer ve soba yakıtı olarak kullanılır. Linyitin ısı değeri düşüktür ve daha çok termik santrallerde kullanılır. Ancak linyit yakıldıktan sonra geriye çok miktarda kül, su buharı, is, kükürtdioksit bırakır. Bu nedenle çevre kirliliğine yol açar. Antrasit ise;ısı değeri çok fazla olan bir kömür çeşididir,ancak ülkemizde çıkmamaktadır.

*İyi bir katı yakacak; yandığı zaman az kül bırakmalıdır. İsi ve zehirli gazları az olmalıdır. Dışarı verdiği ısı yüksek
olmalıdır.
Yurdumuzun bazı bölgelerinde tezek yakacak olarak kullanılmaktadır. Ancak tezek doğal gübre olduğundan yakıt olarak kullanılmamalıdır.
En yaygın katı yakacaklardan biri odundur. Odun, bilindiği gibi ağaçlardan elde edilir. Odun için ormanlar yok edilmektedir. Bu durum ise doğal dengeyi olumsuz yönde etkiliyor,bozuyor. Odun, katı yakacaklardan en kısa süreli ısı veren maddedir. Odunu yakacak olarak kullanmak ülke ekonomisine büyük ölçüde zarar verir. Bu nedenle odunun yakacak olarak kullanılmasından vazgeçilmelidir.
Odundan elde edilen odun kömürü, odundan çok ısı verir. Odun kömürü daha çok mangal ve lokanta ocaklarında kullanılmaktadır. Odunun yakılması yerine kağıt ve mobilya yapımında kullanılması ülke ekonomisi açısından daha yararlıdır.

Sıvı yakacaklar

Benzin, gaz yağı, mazot,fuel oil,alkol gibi yakacaklara sıvı yakacaklar denir. Sıvı yakacaklar, katı yakacaklara göre daha yüksek ısı verir. ancak daha pahalıdır. Benzin, gaz yağı, mazot ve fuel-oil, ham petrolün damıtılmasından elde edilir.
Benzin;uçak ve otomobillerde enerji kaynağı olarak ve temizlikte kullanılır. Petrol damıtma ve ayrıştırma merkezlerine rafineri denir.
Gaz yağı;gaz lambasında ve gaz sobasında kullanılır. Benzin;motorlu araçlarda, mazot ise dizel motorlarda ve kalorifer yakıtı olarak kullanılmaktadır. Fuel-oil, kaloriferli

binalarda, tren, vapur ve fabrikalarda yakıt olarak kullanılır. Ayrıca bazı termik santrallerde yakılarak elektrik enerjisi elde edilmektedir.

Gaz yakacaklar

Gaz yakacaklar; hava gazı, doğal gaz ve bütan gazıdır.
¨ Hava gazı; taş kömüründen,
¨ Bütan gazı;petrolden,
¨ Doğal gaz ise yer altından çıkarılır.
Doğal gaz; mutfak,banyo,ocak,kalorifer kazanları gibi yerlerde ayrıca kombi adı verilen araçlarda ve doğal gaz sobalarında da kullanılmaktadır.
Gaz yakacaklar kül bırakmaz. Tutuşturulmaları ve kullanımları kolaydır. Yanmaları sonucunda havaya az miktarda karbonmonoksit gazı verirler.
Doğal gaz çevreyi en az kirleten yakıttır.

Yakacakların Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar
Yakacakların kullanımında dikkatli olmak gerekir. Dikkatli olunmazsa acı sonuçlar doğurabilir .Kapalı yerlerde yakılan yakacakların dumanı borularla, bacalarla dışarı atılır. Evlerde kullanılan ocakları, kombi ve katalitik sobaların sağlam olmasına dikkat etmeliyiz. Üzerinde TSE damgası bulunmayan bu tür araçları kullanmamalıyız. Bu araçlarda görülen gaz kaçaklarının yangınlara ve zehirlenmelere sebep olduğu bilinmelidir. Bu yüzden;bacaların ve soba borularının temizliğine dikkat edilmelidir.
Araçlarda kullanılan benzin, mazot gibi yakıtların iyice yanmasına dikkat edilmelidir. Bunun için araçlar sürekli olarak bakıma tabi tutulmalıdır.
Kalorifer kazanları, bilinçli biçimde yakılmalı ve teknik elamanlarca sürekli kontrol edilmelidir.
Ev ve iş yerlerinde kullanılan tüplerin takılması ve sökülmesi, bu servislerin elamanlarınca yapılmalıdır. Tüpler değiştirilirken gaz muslukları iyice kapatılmalıdır. Tüpler, sıcak yerlerde değil, serin ve soğuk yerlerde tutulmalıdır. Gaz kaçağı olan yerde gaz birikir, koku olur. Bu koku hissedilince gaz muslukları, vanalar ve gaz yakılan bütün araçlar kapatılmalıdır. Hatta elektrik şalteri indirilmelidir. Yanan kibrit, sigara söndürülmelidir. Kapılar ve pencereler açılmalı, yerler süpürülerek biriken gaz dışarı atılmalıdır.
Doğal gaz kaçağında ana vanalar kapatılmalıdır. Gaz kaçağı olan yer havalandırılmalı, ilgili kuruluşlara haber verilmelidir.

Yakacakların ekonomik olarak kullanımında uyulacak kurallar
Soba ve kalorifer kazanlarında yakacaklar üstten yakılmalı ve buralara yeteri kadar hava girmesi sağlanmalıdır. Böylece tam yanma elde edilir. Yanmakta olan yakacağın üstünde hızlı hava akımı oluşması engellenerek ısı kaybı önlenmelidir.
Otomobil, otobüs, kamyon gibi araçların motorlarında yakıtların iyi yanmasını engelleyen arızalar giderilmelidir. Egzoz borularından siyah duman ve zehirli gazların çıkması önlenmelidir.
Binaların yapımında ısı kaybını önleyen yapı teknikleri kullanılmalıdır. Gerekli olmadıkça yakacaklar yakılmamalıdır.

Yakacakların çevreye etkileri
Çevreyi en fazla kirleten katı yakıtlarla sıvı yakacaklardır. Özellikle kömür, odun ve petrol ürünleri yakıldığında havaya is ve duman yayar. Artan küller ise toprağı kirletir. Büyük sanayi kuruluşlarının, fabrika ve iş yerinin bacalarına arıtma filtreleri takılmalıdır. Toprağa atılacak olan kül vb. atıklar ise plastik torbalar içinde belediyece gösterilen yerlere konulmalıdır.
Çevre kirliliğini önlemek için; kükürt miktarı az, ısı değeri yüksek olan yakacaklar kullanılmalıdır.
Ulaşım araçlarının bakımları düzenli yapılmalıdır. Yoksa büyük şehirlerde egzozdan çıkan zehirli gazlar çevreyi kirletir ve insan sağlığını tehlikeye sokar.

Neler öğrendik?
1. Yakıtlar kaç çeşittir?
2. Katı yakacaklar nelerdir? Nerelerde kullanılır?
3. Sıvı yakacaklar nelerdir? Nerelerde kullanılır?
4. Gaz yakacaklar nelerdir? Nerelerde kullanılır?
5. Yakıtların kullanımında nelere dikkat edilmelidir?
6. Hangi tür yakıtlar çevreyi daha çok kirletir? Bunlara karşı ne gibi önlemler alınmalıdır?


E-)GÜNEŞ ENERJİSİNDEN YARARLANMA

Güneş ısı ve ışık kaynağıdır
Güneşte meydana gelen ısı ve ışık dünyaya ulaşmaktadır. Böylece bizler ısınmakta ve aydınlanmaktayız. Güneşin ısı ve ışığı olmadan hiçbir canlı yaşayamaz. Bu nedenle güneş canlıların varoluş nedenidir. Yaşam kaynağıdır.
Dünyamızdaki tüm enerji türlerinin kaynağı güneştir.
Kömür,petrol,doğal gaz gibi yakacaklara fosil yakacaklar denir. Bunlar milyonlarca yıl toprak altında kalıp; ısı ve basıncın etkisiyle değişime uğramıştır.
Dünyamıza gelen güneş ışığının bir bölümü yeşil bitkiler tarafından kullanılır .İşte yeşil bitkilerin, su ile karbondioksiti güneş ışığının etkisiyle birleştirip, besin yapma olayına fotosentez (özümleme) denir. Bitkiler özümleme yapabilmek için karbondioksit, su ve ışık enerjisine ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle bitkiler sadece gündüz özümleme yaparlar.

Suyun doğal dolanımı(Çevrimi)
Akarsular, göller ve denizler güneşin etkisiyle buharlaşarak bulutları oluşturur. Bulutlar, atmosferde soğuk bir hava tabakası ile karşılaştığında yoğunlaşarak yağmur, kar, dolu biçimine dönüşür ve tekrar yeryüzüne iner. Yeryüzüne inen suyun bir kısmı yer altına sızarak yer altı su kaynaklarını oluşturur. Suyun yer altında, yeryüzünde ve buhar olarak gökyüzünde çevirimi olayına suyun doğal dolanımı (çevirimi) denir. Suyun dolanımı süreklidir.

Güneş enerjisinden yararlanma yoları
Güneş enerjisinden çeşitli alanlarda yararlanılmaktadır. Bazılarını sayacak olursak; güneş pilleriyle elektrik enerjisi üretilir. Bazı saat ve hesap makineleri bu enerjiyle çalışır. Ayna ve paneller yardımıyla, güneş enerjisi ısı enerjisine dönüştürülebilir.
Güneş enerjisi yeryüzüne ısı ve ışık enerjisi olarak ulaşır. Böylelikle dünya aydınlanır ve çevremizdeki her şeyi görürüz. Aynı zamanda bütün dünya ısınır.
Yurdumuzun özellikle Ege, Akdeniz ve Güney Doğu Anadolu Bölgeleri güneş enerjisinin kullanımı için elverişlidir.

Neler öğrendik?
1. Güneş enerjisi yeryüzüne nasıl ulaşır?
2. Güneş enerjisinin suyun doğal dolanımına etkisi nedir?
3. Güneş enerjisinden hangi alanlarda yararlanırız?
4. Ülkemizde güneş enerjisinden yaralanmaya hangi bölgeler elverişlidir?

F-) YENİLENEBİLİR ENERJİ

Maden kömürü, petrol ve doğal gaz fosil yakıtlardır. Fosil yakıtların oluşabilmesi için milyonlarca yıl geçmesi gerekir. Artan nüfus ve gelişen teknoloji nedeniyle bu yakacaklar hızlı tüketilmektedir.
Güneş enerjisi devamlı dünyayı aydınlatır ve ısıtır. Rüzgar enerjisi kullanıldığında tükenmez. Deniz dalgalarının enerjisi tükenmeyen enerjilerdir. Akarsuyun enerjisi ile elektrik enerjisi elde edilir. Suyun dolanımı nedeniyle su enerjisi tükenmez. Böyle enerjilere yenilenebilir enerji denir.
Bazı ülkelerde suyun dalga enerjisini elektrik enerjisine çeviren santraller vardır. Bu enerjiden yararlanmak büyük yatırımlar gerektirmektedir.
Yerin derinliklerinde sıcaklık artar. Bu tabakalardan geçen su ısınır. Bu sular bazı yerlerde yeryüzüne çıkar. Yer altından yer üstüne çıkan sıcak sulardan elde edilen enerjiye jeotermal enerji denir. Jeotermal enerji yenilenebilir enerjiye örnektir.
Bitki ve hayvan atıklarından (tezek) bakteriler yardımıyla biyogaz elde edilir. Biyogaz da yenilenebilir enerjiye bir başka örnektir.
Güneş pilleri, güneş kolektörleri ve aynalar yardımıyla güneş enerjisi ısı ve elektrik enerjisine dönüştürülebilir. Güneş enerjisi de yenilenebilir bir enerjidir. Çevre kirliliği yaratmaz.
Yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanmak ülke ekonomisine büyük katkı sağlar. Yenilenebilir enerjiden yararlanan tesis sayısı arttırılmalı, mevcut olanlarda iyi korunmalıdır.

Neler öğrendik?
1. Yenilenebilir enerji ne demektir?
2. Yenilenebilir ve yenilenemeyen enerjilere örnek veriniz.
2. Yenilenebilir enerjinin gerekliliğini ve önemini açıklayınız.