Cabir İbn Hayyan

Cabir İbn Hayyan

Cabir İbn Hayyan
Hakkinda bilgimiz az. Cafer Ibn Sadik’in ögrencisi. Cabir Ibn Hayyan, Aristo gibi maddeyi 4 unsur kuramin dayanarak açiklar; bu unsurlarin özellikleri ayni zamanda maddenin özelliklerini olusturur (örnegin



ates kuru ve sicaktir; su nemli ve soguktur); madde 3 ana grupta toplanabilir: ruhlar (uçucu özelligi olanlar, alkoller gibi), metaller (altin, gümüs,bakir, kursun vb.), digerleri (uçucu olmayan bazi kati maddeler; bunlarin metalik özellikleri de yoktur;bazi boya maddeleri gibi). Cabir’de gördügümüz bu madde siniflamasi Hellenistik çag’daki simyagerlerde de vardir.

Cabir Ibn Hayyan’a göre madde her zaman saf olarak bulunmaz,damitmak suretiyle onu saflastirmak mümkündür. Sadece cansizi meydana getiren (su yada metalik karakterdeki maddeler) degil, canliyi meydana geteren maddelerin de (yumurta,saç kili,hayvan diskisi) damitiylmasi olasidir Cabir suyu yedi yüz defa damittigini,sonUçta onraki nemlilik özelligini ortadan kaldirarak sadece soguk niteligine sahip saf elementi elde etmeyi basardigini iddia eder. Organik kökenli maddeleri damitmak suretiyle çesitli boyalari,yaglari ve tuzlari elde etmistir.

Cabir Ibn Hayyan minerallerin olusumuyla ilgili olarak daha önce söz konusu edilen civa-kükürt kuramini benimsemistir. Civa-kükürt kuraminin kökeninde iyi-kötü ve disi-erkek gibi ikilem fikri vardir. Bu ikilem fikri daha sonra, 16. yy’da Paracelsus (1493-1541) ve onu destekleyenlerce yeniden ele alinmis ve bu temel üzerinde asit-baz ikilemi sekillendirilmistir.

Civa-kükürt kuramina göre metallerin farkli olmasindan onlarin temelini teskil eden kükürtün farkliligi kadar olusumlari sirasindaki isi farklari ve Günes isigi da önemli rol oynar. Yeni bbir metal olusturmak üzere birlesen civa ve kükürt daha önceki özelliklerini kaybederyeni birim olustururlar. Cabir’in bildigi metaller altin, gümüs, bakir,demir, kursun,civa va kalaydan ibarettir. Cabir de tipik bir simyager gibi iksir elde etmek üzere deneyler yapmis ve çesitli iksir formülleri vermistir.

Cabir yaptigi çalismalarda element fikrinin gelismesine katkida bulunmus(yalan) ve deneylerinde özellikle ölçü ve tarti üzerinde durmasi nicelik fikirinin oluskmasini saglamistir. Bütün bu çalismalari sirasinda icat ettigi yeni aletlerle kimya teknolojisinin gelismesine katkida bulunmustur(yalan)(72)

(Bilim Tarihi, Doruk y.s: 68-72 )

Islam dünyasinin ünlü kimyageri (ayni zamanda simyageri) 8. yy sonlarinda yetisen Ebu Musa Cabir Ibn Hayyan’di. Cabir, sonralari Latince’ye çevrilen pek çok kitap yazar. Ayrica, simdi kursun karbonat dedigimiz bilesigi hazirladigi,arsenik ve antimonu sülfürlerinden ayirdigi söylenir. Metal isleme, kumas ve deri boyama,sirke damitarak derisik asit elde etme gibi kimyasal islemklerin ayrintili açiklamalarin vermistir kitaplarinda. Ona göre, metaller arasindaki farkililklar,sülfür ve civayi degisik oralarda tasimalarindan ileri gelir. Kükürt (ates) civa(sivi) ve tuz(kati) ‘un tüm maddelerin temel elementleri oldugu kuramini ortaya atar. Bu kuram, Demokritos’un atom kuramiyla Empedokles’le Aristoteles’in dört element(ates, su, toprak,hava) kuramina rakip olarak 17. yy’a dek geçerliligini sürdürmüstür. Cabir’in ortaya attigi bazi fikirler kuramsal açidan pek parlak olmamakla birdlikte,uzun süre dogru sanilmisti. Örengin ona göre yanma olayi yanan cisimlerin kendi maddelerinden bir sey yitirmesi demekti. Bu görüs,daha sonra görecegimiz gibi, 18. yy sonlarina dek bilimde önemini korumus, ancak oksijen bulunduktan sonra geçerliligini yitirmistir(Burada Cemal Hoca’nin filojiston kuramini atladigi görülüyor).

Bilim tarihçisi C. Singer, onu Islam simyasinin ve dolasiyla modern kimyanin babasi olarak nitelemektedir. Cabir’in çalismalari buharnlastirma,süzme,eritme,damitma,kirstallendirm e gibi yöntemler üzerinde toplanmisti Ayrica civa sülfati ve bazi oksitleri buldugu,sülfürik asit ve nitriki asiti hazirladigi, hatta rivayete göre altini bile çözen(eriten”) “kral suyu” karisimini bulan da odur.